De eerste illusie; je hebt een vrije wil

Een van de vele illusies die wij hebben is dat we een vrije wil hebben. Een hele prettige illusie, dat wel. Er zijn mensen die schizofrenie hebben en die de illusie niet hebben, en die krijgen dan het idee dat ze bestuurd worden van buitenaf, vanuit het universum bijvoorbeeld. Dat is heel beangstigend. Dus de illusie dat je zelf je beslissingen neemt, dat het allemaal goed overdacht en bewust gebeurt, is gelukkig iets wat heel plezierig voelt.

Alle beslissingen neem je echter in eerste instantie onbewust, ook als je ergens over aan het piekeren bent en je steeds maar voors en tegens overweegt. Uiteindelijk neem je een beslissing en die is onbewust. Vervolgens komt wat je besloten hebt tussen een halve seconde en zeven seconden later aan in de cortex. Achteraf ga je met je linker brein er een verhaaltje bij maken waarom je het zo besloten hebt. Verliefdheid bijvoorbeeld is ook geen keuze, want ook deze beslissing wordt op basis van dit soort onbewuste afwegingen en onder invloed van hormonen gemaakt. Maar ondanks dat je weet dat verliefdheid zo ontstaat, hoeft het niet minder mooi te zijn. De ervaring blijft hetzelfde. 

Je kan niet veranderen

Als je een bedrijf opzet en mensen aanneemt, kun je ook beter aan de poort strenger zijn en de juiste persoon voor de juiste baan aannemen. Als je denkt ´die veranderen nog wel´ dan wordt je gegarandeerd teleurgesteld. Gelukkig spelen daar geen hormonen door heen, dat maakt de weg naar het vinden van een goede collega een stuk makkelijker dan voor een partner. Als goede leider ben je verantwoordelijk voor je eigen team en het aannemen van de juiste mensen. En daarnaast heb je naast je eigen zaken ook oog voor de mogelijkheden bij de anderen. Je moet ook kunnen accepteren dat mensen met hun hersenontwikkelng pech hebben gehad, net zoals anderen  geluk hebben gehad. 

Wij doen hier onderzoek aan dingen waarvan je de uitkomst niet kunt voorspellen, dus dan moet je rekening dat het onderzoek welicht niet goed kan gaan. Er moet dus  ruimte zijn voor mislukkingen. En die mislukkingen geven  soms zelfs  belangrijke uitkomsten. Zo is de penicilline ook ontdekt na een mislukte proef. Als leider moet je ruimte scheppen zodat mensen fouten durven te maken, ze met je willen bespreken en ze tegenvallende onderzoeksresultaten niet gaan verdoezelen. 

Op je intuïtie afgaan

Voor mij maakt het voor mijn dagelijkse leven geen verschil dat ik deze kennis over het onbewuste brein heb. En het feit dat je onbewust je beslissingen neemt, wil niet zeggen dat niet alle opgeslagen informatie daarbij betrokken wordt. Een voorbeeld is een kunstkenner die voor een schilderij staat. Dit is een vervalsing, zegt hij meteen. Hij kan niet direct zeggen waarom, die antwoorden komen later pas. Dat zijn intuitie meteen het juiste antwoord geeft komt omdat hij z'n leven lang naar haar schilderijen gekeken heeft. Zo kunnen dokters soms ook meteen een diagnose stellen als iemand naar binnen komt lopen. Op je intuïtie of gevoel afgaan wordt dat ook wel genoemd, en dat kun je het beste als je veel gezien of meegemaakt hebt en vooral heel veel fouten hebt gemaakt. Ik vond het in het begin heel moeilijk om te zeggen, als beginnende  jonge directeur van 34 jaar, dat ik een project niet zag zitten. En terecht. Ik had nog niet de ervaring die voor intuitie nodig is.

Tegenwoordig durf ik makkelijker  te zeggen wat ik denk, ook als ik denk dat  het geen goed idee is en ik denk ´dit kan niet goed uit zal pakken´. Ik kan je soms dan niet meteen zeggen waarom, en ik moet daar hard over nadenken, maar mijn gevoel wat gebaseerd is op jarenlange ervaring vertelt mij dit. Maar als je geen grote ervaring hebt, moet je vooral niet te veel op je intuïtie vertrouwen.

De 2e illusie; het leven heeft zin

De zin van het leven? Die is er niet. Maar de illusie is sterk. Je kunt wel vertellen dat er geen zin is, maar ook ik voel het leven als zeer zinvol, althans zo nu en dan. Als je er vanuit gaat, zoals ik dat doe, dat het leven begonnen is door een toevallig interactie tussen moleculen en dat de rest evolutie is, dan kun je het leven geen hogere zin toekennen. Het meest kenmerkende van alle levende organismen is dat ze in leven willen blijven; je ziet het al bij eencelligen, die kruipen naar voedsel toe en van toxische stoffen af.  We hebben allemaal het idee dat ons eigen leven zin heeft, omdat we het zin proberen te geven met relaties, kinderen, werk en hobbies. Met mooie dingen om ons heen. En dat heeft  een enorm voordeel, want er zijn mensen die de zin van het leven niet voelen, die noemen wij depressief. Een depressie is een levensbedreigende situatie.

Maar je wordt niet depressief van de wetenschap dat het leven geen zin heeft. Je zou zeggen dat mensen die puur cognitief beredeneren dat het leven geen zin heeft uit het leven stappen, want het leven geeft vaak meer pijn dan plezier en heeft toch geen hogere zin. Maar ik ben nog nooit iemand tegengekomen die het op die manier gedaan heeft zonder dat er een psychisch probleem onder ligt. Onderzoek uit China laat ziet dat de illusie dat het leven zin heeft  mensen juist vrolijker en positiever maakt. Het is dus een plezierige illusie. Ik weet dat het leven geen hogere zin heeft, maar berust in de prettige illusie dat het wel zin heeft. En ik kan beter relativeren juist omdat ik weet dat het leven geen zin heeft en er geen vrije wil is. Dan hoef je bijvoorbeeld ook niet kwaad te worden op die irritante collega, want die kan er ook niets aan doen. Wat het leven, moleculair gezien precies is, is nog onbekend, maar ik snap dat mensen zo dichtbij mogelijk bij het antwoord willen komen. De  zoek tocht ernaar is mooi, je hoeft het uiteindelijke antwoord  helemaal niet vinden.

De derde illusie; het leven is maakbaar

De derde illusie is dat het leven of je brein maakbaar is. Je karakter is onveranderbaar en je IQ, seksuele voorkeur en genderidentiteit ook. En niemand, ook je ouders of de kerk kan daar iets aan doen. Er wordt veel vastgelegd in de vroege ontwikkeling, op basis van de genetica en wat er in de baarmoeder gebeurd, door de hormonen en andere stoffen waaraan de foetus wordt blootgesteld. Als het kind geboren wordt, liggen er al zoveel kenmerken vast dat de maakbaarheid zeer gering is. Je kunt het kind wel allerlei mogelijkheden aanbieden, maar het kind zelf beslist wat het het prettigst vindt. Ik geloof niet dat je een kind een bepaalde richting op kan sturen. Bij de overgrote meerderheid van de ouders is het een natuurlijk proces, ze weten hoe ze een kind groot moeten brengen. Je moet een kind niet sturen, maar wel begeleiden in de ontdekkingstocht naar wat ze leuk vinden en waar ze goed in zijn. Daar heb je wel invloed op als ouders. Als je nou zelf de mogelijkheid hebt te kiezen, zou ik kiezen voor een school die ook je creativiteit stimuleert. Waar je niet alleen leert maar ook kan spelen en leren over jezelf. 

In Zweden kiezen veel ouders ervoor kinderen genderneutraal op te voeden en kinderen krijgen van die saaie blokken om mee te spelen. Daar kunnen ze hun fantasie niet op botvieren. Als je een meisje, alleen omdat je genderneutraal wilt opvoeden, wilt onthouden te spelen met poppen dan vind ik dat kindermishandeling. Ieder kind moet zelf kunnen kiezen waarmee het speelt, ook al is dat niet in lijn met wat jij als ouder het liefste zou zien. Je moet een berg speelgoed neerleggen, dan kiezen ze zelf wat ze het interessantste vinden. Zo moest ik piano spelen en kreeg les van mijn oma, die een erg strenge pianiste was. Toen ze overleed was ik zo opgelucht dat ik nooit meer een piano aangeraakt heb.

Kies je ouders goed uit

Als je het wil maken in het leven is het belangrijk te ontdekken waar je goed in bent én wat je leuk vind. Als je goed oplet, kun je al heel vroeg soms zien welke kant een kind opgaat. Al wordt alles tijdelijk door hormonen in de pubertijd op zijn kop gezet. Daarna, als de rust is wedergekeerd, kun je verder kijken naar die talenten en wat er verder mee gedaan kan worden. Het liefste voor je 18e, want als je kijkt naar de plasticiteit van het brein is daar op volwassen leeftijd weinig meer van over. De genetica speelt een belangriijke rol in je mogelijkheden en beperkingen, en vervolgens is je vroege ontwikkeling die start in de baarmoeder belangrijk.

Het beste wat je dus kan doen is de juiste ouders uitkiezen die je al op jonge leeftijd hierin begeleiden. Mijn kinderen zeggen altijd dat ik dat nooit was toen ze opgroeide. Maar misschien is dat goed voor ze geweest en zijn ze betere mensen geworden doordat mijn vrouw ze opgevoed heeft. Ik weet natuurlijk ook wel dat je je ouders niet uit kan kiezen, maar als je zelf kinderen krijgt, is dit wel iets om over na te denken.

Alles is toeval

Ik ben op de plek waar ik nu zit gekomen door toeval en belangstelling. Mijn vader was gynaecoloog en van Joodse afkomst. Tijdens de oorlog zat hij ondergedoken in zijn eigen huis. Hij werd echter verraden en opgepakt door de Duitsers. Mijn moeder, in verwachting van mij, hielp hem te ontsnappen. Ik ben uiteindelijk geboren in de hongerwinter. Ik groeide op tussen de artsen en kwam al heel vroeg in aanraking met allerlei interessante mensen die mijn nieuwsgierigheid wisten aan te wakkeren. Daarnaast mocht ik ook nog eens in het weekend met een microscoop van mijn vader spelen. Daardoor wilde ik meer weten van het menselijk lichaam en ben ik geneeskunde gaan studeren. Toen ik een studentassistentschap moest kiezen wilde ik oorspronkelijk voor farmacologie gaan, maar omdat een plek op het Herseninstituut eerder beschikbaar was ben ik daar begonnen. Dat was dus  mijn ‘carrière planning’!

Ik bleek het brein zo interessant te vinden  dat ik er ben gebleven. Als één van de vele betrokken factoren anders had uitgepakt, had ik nu niet hier gezeten. Hetzelfde geldt voor jou, ook jij hebt weinig invloed op waar je uiteindelijk terechtkomt. 

Ken jezelf

De Bell´s curve vind je in alle aspecten van het leven terug, in wat we denken, doen en zijn. En dat betekent ook dat je aan die uiteinden mensen hebt die niet binnen het gros van de groep vallen. En als ze dan een last voor zichzelf of voor de omgeving zijn noemen we het psychiatrie. Schumann was componist en had een bipolaire stemmingsstoornis. Hij componeerde  ontzettend veel in zijn hypomane periodes en niets in zijn depressieve episodes. Maar als je de extreme eigenschappen van psychiatrische patienten kent, dan zie je dat iedereen, inclusief ik zelf, ook wel iets van die eigenschappen heeft, maar dan  in mindere mate.

Iedereen is anders en heeft andere eigenschappen die meer of minder ontwikkeld zijn. En de variaties in al onze eigenschappen zijn enorm. Het is heel belangrijk dat je van jezelf weet wat jouw sterke en zwakke eigenschappen zijn. Als je bijvoorbeeld weet dat je autisme hebt, dan kom je waarschijnlijk veel beter tot je recht in ICT dan in een beroep waarbij je met mensenveel  persoonlijk contact moet hebben. Autisme voor 70% erfelijk, daarom zie je ook rondom de TU in Eindhoven bijvoorbeeld veel meer autisten. Daar zijn ze ontzettend goed op hun plaats. 

En in de uiteinden van de curve zitten ook de mensen die uitzonderlijk goed zijn in iets, bijvoorbeeld voetballen. Het talent moet al in je zitten, maar als dit talent niet aangewakkerd wordt, zul je ook nooit een topvoetballer worden. Je kan wel groot worden door hard te werken in je vakgebied en veel fouten te maken en daarvan te leren. Maar je moet starten met plezier hebben in je vak, anders lukt het waarschijnlijk niet om het lang genoeg vol te houden om er succes mee te krijgen. Beste tip voor een goed leven is een baan vinden die bij je brein past en waar je dus plezier uit haalt. Het lijkt me  vreselijk om iedere dag met tegenzin naar je werk te moeten. 

Criminelen niet straffen

Als je weet dat er geen vrij wil is, is een van de vragen of je crimineel gedrag  moet straffen. Maar het antwoord daarop is dat we sociale dieren zijn en onze complexe maatschappij kan alleen maar functioneren als je regels hebt waar mensen zich aan houden. We moeten dus zo functioneren dat we niet al te veel schade aan de ander berokkenen. Zonder straffen of behandelingen van bijvoorbeeld psychiatrische patiënten kan dat niet. Seksualiteit tussen volwassenen is op alle mogelijke manieren toegestaan als ze allebei willen. Dat is prima, maar pedoseksualiteit kun je niet toestaan omdat schade aan een kind wordt berokkend. Daar ligt de grens. 

En als je dan de gevangenis ingaat, dan zie je dat 90 procent van die gevangenen psychiatrische problemen heeft en die problemen worden meestal niet behandeld, maar er wordt wel gestraft. Voor mij is het niet de vraag of er niet gestraft moet worden, maar of ze op de goede manier straffen. En ik denk dat het nu niet zo is. Het zou veel meer gericht moeten zijn op preventieve programma´s, behandeling van de psychiatrische problemen en de voorwaarden scheppen om residief te voorkomen. Uiteindelijk willen we niet alleen dat iemand gestraft wordt, maar ook dat het niet nog een keer gebeurd, toch? 

Continue geluk is hetzelfde als een manie

In China wordt me altijd een lang leven toegewenst, maar daar heb ik helemaal niets mee. Een interessant leven is waar ik wel naar streef. Ik zit in een situatie waarin ik vragen kan stellen die ik zelf interessant vindt en kan zoeken naar een oplossing. En daar wordt ik nog voor betaald ook! Verder geniet ik van mooie gebouwen, kunst en cultuur, interessante verhalen van mensen om mij heen.

Je moet niet streven naar continue gelukkig willen zijn, die mensen die de hele dag super gelukkig zijn hebben een manie en moeten worden behandeld. Gelukkige momenten, dat is het mooiste wat je kan krijgen. Dat heb ik in mijn persoonlijk leven, maar ook op mijn werk. Als ik eens weet hoe iets in elkaar zit of als een van mijn promovendi mooie resultaten heeft behaald. Vaak overkomen die momenten je, ik denk niet dat je er naar kan streven. Het helpt  enorm als je een fijne relatie en een leuke baan hebt, en je kinderen gelukkig zijn. 

Goede partner zoeken

Het is een wonder dat 50% van de huwelijken stand houdt als je weet hoe je een partnerkeuze maakt. Het zijn variaties in de genetische achtergrond, kenmerken die je onbewust aantrekken, de afgifte van hormonen. Er wordt oxytocine afgegeven, wat je een band geeft, maar ook een opgewonden gevoel. Daarnaast gaat het stresshormoon cortisol omhoog, in ieder geval voor één jaar. Deze legt de cortex plat waardoor je je niet kunt afvragen of het een goede keuze was. Ja, als je dat weet is het toch fantastisch dat het nog zo nu en dan goed gaat. Je hebt dus weinig bewuste invloed op welke partner je uitzoekt, en als het dan iemand is die een beetje dezelfde interesse heeft, dan is dat een belangrijke bijkomstigheid.

De enige die bij mijn  weten zijn partner heeft gekozen op basis van een lijstje met positieve en negatieve punten was Darwin. Hij heeft een goede keuze gemaakt: zijn vrouw van een rijke Wedgewood telg, waardoor hij zijn hele leven aan het onderzoek kon werken, zonder baan.

China in opkomst

Geloof niet alles wat je hoort op tv of social media. Er bestaan veel meningen die niet op wetenschap gebaseerd zijn. Zo lijkt de wereld voor sommige mensen steeds onveiliger en slechter te worden, maar in werkelijkheid klopt dat niet. Als je bijvoorbeeld kijkt naar het aantal mensen die door moord en oorlogen dood gaat, dan is het aantal al heel lang aan het afnemen. Ook het beeld wat we hebben van China moet genuanceerd worden, hoewel de mensenrechten schendingen vreselijk zijn.  Er is in dat repressieve land meer mogelijk dan men denkt, Ik geef daar bijvoorbeeld les over controversiele onderwerpen zoals homoseksualiteit, transseksualiteit, criminaliteit in de psychiatrie en de doodstraf, luchtverontreiniging en hersenontwikkeling en euthanasie. Er is veel interesse in dieze  colleges. In China zijn zulke grote veranderingen aan de gang en het gaat zeker de goede weg op.

Ik heb gemerkt dat je kritiek kan leveren op het niveau van lokale regeringen en centrale, maar het moet niet op een manier dat mensen gezichtsverlies lijden. Maar dat ligt ook in Nederland gevoelig bij politici. In de toekomst gaan we waarschijnlijk veel meer samenwerken vanuit China. Door de boycot vanuit Amerika komen er allerlei dingen op gang die alleen maar goed zijn voor China en waar ze erg dankbaar voor zijn. En Trump werd  gezien als geheim agent van de communistische partij omdat hij al die noodzakelijke veranderingen in gang heeft gezet. Je verwacht het niet, maar ze kunnen daar enorm om lachen. 

Ik vind dat de Chinese bevolking als geheel meer van wetenschap moet weten. De wetenschapsbijlage in de krant of elektronisch is al een hele goede stap in de juiste richting daarvoor. Het is de enige weg om vooruit te gaan, de wetenschap geeft hoop en vooruitgang. Als je kijkt naar de armoede die overal bestond in China, enkele generaties geleden, en hoe het nu is, is dat een enorme vooruitgang.

Hersenen jong houden 

Als ik dementerend wordt dan heb ik al besproken dat ik euthanasie wil. Dementie lijkt me namelijk een van de vreselijkste dingen die mij kan overkomen. Dat mijn brein me in de steek laat. 

Toen ik geneeskunde ging studeren vertelde mijn vader ´er zijn twee soorten ziektes, de een gaat vanzelf over en de andere kun je toch niks aan doen. Dus dat is ook een goede leidraad geweest. Dat geeft bescheidenheid voor een arts. Een medicijn voor dementie komt er de eerste tijd niet, het is een verouderingsproces van het brein. Wel kun je proberen die veroudering wat te vertragen. Het allerbeste wat je kan doen is je brein stimuleren. Als je niet slim bent moet je hard werken, dat is een van mijn motto´s. 

We weten dat als je 2-talig bent opgevoed dat je dan 5 jaar later dan de rest van de populatie  Alzheimer krijgt. En zak vooral niet te veel weg in routines, blijf je brein stimuleren door hard te werken. Misschien is het zelfs beter om niet met pensioen te gaan, dan blijf je bezig. Ik hoop dat ik door kan blijven werken en dan plots omval. Voor mijn bevruchting was er niets en na mijn dood is er ook niets. Het eindpunt van mijn brein is de Nederlandse Hersenbank, daar gaat hij heen na mijn dood. Ik kan er dan toch niets meer mee.

Er wordt vaak gezegd dat  het goed is om te mediteren. Inderdaad, je cortisol gaat naar beneden, melatonine gaat omhoog, je wordt rustig en je slaapt beter. Maar dat gebeurt ook als je een goed boek leest of een interessante film kijkt. Het is dus geen specifiek effect en ook hier is het weer belangrijk te kiezen  wat het beste bij je past. 

Emotie moet je soms in toom houden 

Mijn zus vindt dat wij opgegroeid zijn in een milieu waarin te weinig gevoelens geuit werden. Maar het waren de emoties van diegenen die opgroeiden in de oorlog, en dat waren geen makkelijke emoties. Het gesprek van de dag was wie wel of niet niet teruggekomen was uit de kampen en wie er op welke manier vermoord was. Als je dan je emoties niet een beetje in toom houdt, wordt het moeilijk. Een deel van onze familie is vermoord en dat onze ouders daar niet over wilden praten snap ik wel. Mijn vader die, zoals velen met hem niet over zijn oorlogsherinneringen wilde spreken zei: Verdringen is een goed mechanisme. Bij hem heeft dat inderdaad goed gewerkt.