Peter van Uhm - het hele interview

Over vroeg leren

Het wordt mij vaak gevraagd of ik een geboren leider ben. Dat vind ik lastig om te zeggen, ik denk dat het zowel persoonlijkheid als ervaring is. Ik heb van jongs af aan een groot rechtvaardigheidsbesef en wist wat hard werken was. Dat heb ik meegekregen van mijn ouders en het werken in hun bakkerij. Ik leerde in die bakkerij wat verantwoordelijkheid en samenwerken inhield. Ik denk ook dat wat je meemaakt in je jeugd en de opvoeding die je krijgt erg belangrijk zijn, je neemt er veel meer van mee in de rest van je leven dan je eerst beseft. Ik kan bijvoorbeeld nog een situatie herinneren waar ik als kind werd aangewezen door mijn voetbalmaatjes om teamleider te zijn met voetbal. Toen een teamgenoot iemand van de tegenpartij tackelde, heb ik hem aangesproken en heel duidelijk gezegd dat hij dat nooit meer mocht doen. Ik werd daarop aangesproken door de trainer die mij vertelde dat ik een verkeerde mentaliteit had. Ik wist toen al meteen, ook al was ik nog maar 15 jaar, dat hij de verkeerde mentaliteit had.

Het belang van een moreel kompas

Nog steeds, als ik iets zie wat niet in orde is, zal ik er wat van zeggen. Het voorbeeld van het voetballen is geen uitzondering, en is iets wat nooit veranderd is: Ik zal altijd eerlijk en duidelijk zijn. Dat zijn 2 woorden die je mij vaak zal horen zeggen als het gaat om leiderschap. Maar naast eerlijk en duidelijk zijn, is nog belangrijker dat je weet wat jouw morele kompas is, wat jouw normen en waarden zijn. Hitler en Stalin waren ook sterke leiders, maar gebruikten hun leiderschapskwaliteiten voor slechte dingen. Een van mijn eerste voorbeelden was Churchill, ik leerde later wel dat het een enorme hork van een vent was, maar hij was een fantastisch strateeg en zijn mensen geloofden in hem. Dat kwam onder andere door zijn heldere morele overtuiging van wat er nodig was. Als jouw kompas goed staat, dan kun je veel goede beslissingen maken, ongeacht met welke middelen je dat doet. En de een doet dit met een pen of penseel, ik deed dit met het wapen.  

Het kompas afstellen

Als je nog niet weet wat je morele kompas is, is het nooit te laat om dit te ontdekken. Ik heb in het begin van mijn carrière bijvoorbeeld sommige mensen niet juist behandeld, want ik kon erg arrogant en opvliegend zijn. Dat zie ik terugkijkend heel duidelijk. Belangrijk is: sta open voor anderen. Als je echt luistert, kun je veel van mensen leren. En fouten maken mag, maar niet van je fouten leren niet. Ik heb uiteindelijk geleerd van iedereen die ik tegenkwam en ik heb het geluk gehad veel mensen tegen te komen die in mij wilden investeren. Omgedraaid geldt het natuurlijk ook: Besef je dat mensen soms naar jou komen om te luisteren en leren. Laat ze dan ook van jouw fouten leren.

Blijf de spiegel opzoeken

Neem de tijd voor de ontwikkeling van je kompas, het is geen menukaart die voor iedereen hetzelfde is. Het duurt even voordat je weet wat jouw waarden zijn. Maar blijf jezelf de spiegel voorhouden, waarom doe ik de dingen die ik doe? In je werk zul je mogelijk regelmatig analyseren hoe een project is gegaan en wat er beter kon. Waarom doen we dit niet standaard met ons gedrag en beslissingen in het dagelijks leven? Als je de beste versie van jezelf wilt worden en wil leren van jezelf, dan moet je jezelf blijven analyseren. Altijd jezelf die spiegel voor houden. Want je wilt toch, als je een opa of oma bent, met je kleinkinderen op schoot, trots kunnen vertellen over de beslissingen die je in je leven gemaakt hebt? En kom dan niet aan met smoesjes of schuif het niet op iemand anders af, maar wees echt eerlijk tegen jezelf. Dat is misschien nog wel lastigste. Het heeft mij bijvoorbeeld meerdere jaren gekost om mijn opvliegendheid te erkennen en onder controle te krijgen. En erken daarin wel je grenzen van wat je kan veranderen. Ken jij iemand die perfect is? Nou. Verlang dat dan ook niet van jezelf. 

Vertrouw je intuïtie

In deze tijd hebben mensen ontzettend veel keuzes en ik benijd jongeren daar niet voor. Mijn wereld toen ik opgroeide was de wijk, voor jongeren nu is dat de hele wereld. Veel mensen vinden het dan door de overvloed aan input ook moeilijk om beslissingen te maken. Een tip voor die mensen; Luister naar je innerlijke stem. Als militair neem je regelmatig een besluit op basis van die stem, je intuïtie. Ik kan je meerdere voorbeelden geven van militairen die voelden dat er iets niet in orde was en zich nog net in veiligheid konden stellen. Wat er dan precies gebeurde, dat kun je vaak niet uitleggen. Maar ik geloof dat je al je ervaringen als een soort ´rugzak´ meeneemt en onbewust hiervan gebruik maakt. Dat onbewuste gevoel kan je ook gebruiken als vertrekpunt voor bewuste beslissingen. Maar onbewust of bewust, bedenk wel; geen beslissing maken, is ook een beslissing. Stel je voor dat je als militair bij een grenspost staat en er achter liggen je collega´s te slapen. Er komt een auto hard aangereden midden in de nacht recht op je grenspost af. Wat doe je? Schiet je? Gooi je een spijkermat? Wacht je af en doe je niets? Als je niets doet, rijd hij misschien in op je collega´s. Niets doen is heel duidelijk ook een keuze. Dat geldt voor alle beslissingen die je maakt in je leven. 

Beslissingen kunnen verantwoorden

Soms moeten beslissingen worden genomen in complexe situaties, en moet je ze helder kunnen verantwoorden. In Libanon leerde ik dat ik in acute situaties kil en analytisch kan zijn zonder mijn gevoelens uit te schakelen, mijn brein werkt dan op 200%. Ik denk dat als militair, meer als burger, je in extreme situaties komt en jezelf daardoor op een andere manier leert kennen. Ik weet sindsdien dat ik in moeilijke situaties het heft in handen neem, moeilijke beslissing kan maken en mijn verantwoordelijkheid neem voor de gevolgen hiervan. Verantwoordelijkheid nemen is niet makkelijk. Bijna iedereen wil aardig gevonden worden, maar soms moet je impopulaire beslissingen maken als je leiding geeft. Daarnaast moet je de consequenties dragen van je beslissingen. Als ik echt iets vond, dan liet ik het weten, ook maakte ik mezelf er niet populair mee of kon het mijn baan kosten. 

Over schuld

Voor mij er is een verschil tussen schuld en verantwoordelijkheid. Vaak voelt dit voor mensen hetzelfde, maar ik vind het erg belangrijk dat het verschil duidelijk gemaakt wordt. Zo was er tijdens een missie in Afghanistan een piloot die opdracht kreeg luchtondersteuning te geven. In een woning zaten talibanstrijders. Hij gooide een bom op de woning en hoorde later dat er naast Talibanstrijders ook burgers in de woning waren geweest en waren omgekomen. Hij zat daar vreselijk mee en vertelde mij dat hij zich erg schuldig voelde. Ik heb hem toen tegen hem gezegd dat ik dit begreep, maar dat het niet zijn schuld was. Hij was verantwoordelijk voor zijn werk, maar de taliban was verantwoordelijk voor de dood van deze burgers. Dat is het verschil, en dat moet je je blijven realiseren. Schuld impliceert dat de uitkomst de bedoeling was, of dat er niet over consequenties zijn nagedacht. Er was hier gehandeld op basis van de beste beschikbare informatie. 

Over feedback geven...

Het zit niet in onze genen, maar feedback geven is belangrijk. Leidinggeven is gedrag beïnvloeden, en er is niets mooiers als mensen het nut en noodzaak van je beslissingen zien en uit zichzelf de juiste kant op gaan. Als je iets niet goed ziet gaan, dan is dat jouw taak er iets van te zeggen, maar je kan niet alleen kritiek geven, je moet ook meteen de juiste weg te wijzen. Met alleen maar klagen wat er allemaal fout is, kom je nergens. Als ik zag dat iemand iets bewust iets niet goed deed, dan besprak ik dit onder 4 ogen en gaf een laatste waarschuwing. Als je dan weer de fout in ging, was ik wel keihard. Dan maakte ik je af waar iedereen bij stond. Dat is consequent zijn. 

...en ontvangen

Maar sta als leider ook open voor feedback van anderen, je hoeft niet te meteen te doen wat ze zeggen, maar je moet wel open luisteren. Heb respect voor iedereen, los van rang or relatie. Ik heb niks aan ja-knikkers. Je wilt ook niet dat een chirurg een verkeerd been afzet omdat niemand in de operatiekamer durft te zeggen dat hij het mes in het verkeerde been gaat zetten. Of mensen die mogelijkheid voelen, dat ligt aan jou, jij bepaald de open sfeer die daar bij hoort. Mijn eigen ervaring is dat wanneer je terechte constructieve feedback geeft dit leidt tot een betere band. Er ontstaat een ´wij´ in plaats van een ´ik´. Geef mensen een goed gevoel, vertrouwen en een duidelijk doel. Dan gaan ze er voor.  En wat ik mij, nu ik met de puppies werk die hulphonden gaan worden nog meer besef, is dat goede gedragingen belonen nog beter werkt dan negatieve gedragingen bestraffen. Achteraf hadden wij dat bij de opvoeding van onze kinderen nog meer kunnen gebruiken. 

Familie en ambitie

Veel mensen vragen mij hoe ik de balans houdt tussen werk en privé. Mijn geheim is dat ik dit altijd met mijn vrouw besproken heb en afspraken over gemaakt heb. In de tijd dat ik Commandant der Strijdkrachten (CDS) was, was de balans vooral werken en nu ben ik vooral bij mijn familie. Mijn vrouw bewaakt die balans met mij en zal me er ook op aanspreken als ik over de scheef ga. De balans hoeft dus niet altijd in verhouding te zijn, als het maar je eigen balans is. Ik ben nooit bezig geweest om CDS te worden, ik wilde vooral werk doen wat ik leuk vond en waar ik goed in was. Wel heb ik altijd de drive gehad nieuwe uitdagingen aan te gaan, van leiding te geven aan 50 man naar 150 en ga zo maar door. Terugkijkend is CDS niet mijn leukste baan geweest. Dat kwam door de 24 uur per dag bereikbaar moeten zijn. Dit was bij tijden erg zwaar en trok ook een zware wissel op mijn prive leven. Mijn vrouw Inge was ook hier erg belangrijk voor me, zonder haar was ik niet gekomen waar ik nu ben. Ze corrigeerde mij bijvoorbeeld als ik teveel naast mijn schoenen ging lopen.

Over hoogte- en dieptepunten

De gelukkigste momenten in mijn leven waren de geboortes van mijn zoon en dochter: familie is het allerbelangrijkste in mijn leven. En zonder twijfel is de zwartste dag uit mijn leven de dag dat mijn zoon overleden is. Daarbij valt alles in het niet. Ik wist meteen dat deze dag bepalend zou zijn voor de rest van mijn leven en dat is het ook gebleken. Het verdriet van mijn zoon voel ik nog elke dag. Ik heb me erg schuldig gevoeld voor zijn dood. Was Dennis militair geworden als ik het niet was geweest? Ik wist dat het zijn eigen keuze was geweest, maar toch voelde het in het begin niet zo. Ratio en gevoel kwamen niet overeen. Het heeft een hele tijd geduurd voordat ik die samen kon laten komen. We beseffen nu dat hij op zijn plek zat en zelf voor een carrière in het leger gekozen had en ik voel mij niet meer schuldig. Hij was gewoon op het verkeerde moment op de verkeerde plek. Ik ben er trots op dat we ons leven weer hebben opgepakt onze emoties hebben laten bestaan. Ik hoop ook dat hij trots op ons was geweest. We hebben onze blik vooruit gezet, maar vergeten doen wij hem nooit. 

De toekomst

Als ik nu om zou vallen, kan ik eerlijk zeggen dat ik nergens spijt van heb en dood ga als een gelukkig mens. Ik zou terugkijkend niets anders doen. Wel zou ik de wereld nog beter willen maken en de mensen dichterbij elkaar brengen. Geen ´ik´, maar er een ´wij´ van maken, samen sta je sterk. Help anderen, dan help je ook jezelf. Wij hebben bijvoorbeeld iedere paar jaar weer een nieuwe puppy in huis die daarna in training gaat als hulphond. En af en toe even mensen een spiegel voorhouden, daar heb ik ook ontzettend veel lol in. Ik geef ook lezingen, maar alleen als ik er mag vertellen wat ik wil.  Dat ik nu kan kiezen wat ik wil doen, is het voordeel van een heel leven achter je hebben en weten wat je wilt. Ik heb 40 jaar leiding gegeven, dus dan weet je wel waar je het over hebt.